Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri Teori ve Uygulama

HEMŞİRELİKTE LİDERLİK ROLLERİ VE YÖNETİM İŞLEVLERİ TEORİ VE UYGULAMA
ÖNSÖZ
Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri Teori ve Uygulama kitabının felsefesi, liderlik ve yönetim öğretiminin son 30 yılından fazla bir sürede gelişmiştir. Hemşirelik yönetim pozisyonlarında bulunduğumuz sağlık endüstrisinin akut hizmet sektöründen akademik çevreye giriş yaptık. 1987 yılında basılan Hemşireler İçin Yönetsel Karar Verme: 101 Vaka Çalışması (Management Decision Makingfor Nurses: 101 Case Studies) isimli eserin yazarları olarak ilk çalışmalarımızda deneysel bir yaklaşım kullandık ve ilk düzey ve orta düzey yöneticiler için uygun yönetim işlevlerini vurguladık. Bu metnin birincil hedef kitlesi üniversite eğitimi gören hemşirelik öğrencileridir.
Yönetici Hemşireler İçin İşte Tutma ve Verimlilik Stratejileri olan ikinci kitabımız (Retention and Productivity Strategies for Nurse Managers), yıpranmanın azalması ve verimliliğin artması için yöneticiler için gerekli olan liderlik becerilerine odaklanmıştır. Bu kitap, öğrenciler yerine yönetici hemşirelere yöneliktir. İkinci kitap için araştırmaların tamamlanmasına ilişkin deneyim klinik gözlemlerimiz ile birleştiğinde, bizleri öğretimimize daha fazla liderlik içeriği katmaya ve bu kitabı yazmaya yönlendirmiştir.
Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri (Leadership Roles and Management Functions in Nursing), yönetimde lider eksikliğinin yaygın olduğu inancına pek çok şeyin yol açtığı iş ve finans dünyasındaki ulusal olaylardan da etkilenmiştir. Yöneticilerin hızla değişen sağlık endüstrisinde etkili bir şekilde işlev gösterebilmeleri için gelişmiş liderlik ve yönetim becerilerine ihtiyaç duydukları açıkca ortadadır.
Biz ise çok gerekli iki öğe olan yönetim ve liderliği birleştirmeye çalıştık. Biz ne liderliği yalnızca bir yönetim rolü olarak ne de yönetimi yegane liderlik rolü olarak görüyoruz. Bu iki öğeyi eşit şekilde önemli görüyor ve birbirleri ile birleştirmeleri gerektiğine inanıyoruz. Yönetim sürecinin tüm aşamalarındaki yönetim işlevlerini ve liderlik bileşenlerini tanımlayarak bu karşılıklı bağlılık ilişkisini göstermeye çalıştık. Hiç şüphesiz ki bazı okuyucular yönetim işlevlerini ve liderlik rollerini bölme şeklimizi hatalı bulacaktır. Bununla birlikte, okuyucu için iki bileşeni yapay bir şekilde ayırmayı ve ardından rol ve işlevleri tekrarlamayı gerekli gördük. Ancak bu entegre rolün benimsenmesinin yönetimin başarısı için kritik önem taşıdığına yürekten inanıyoruz.
Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri Teori ve Uygulama kitabını şekillendiren ikinci kavram, deneysel öğrenme egzersizlerinin kullanımı ve beynin tamamı ile düşünmenin teşvik edilmesi yoluyla eleştirel düşünme becerilerini geliştirmeye olan bağlılığımızdır. Liderlik ve yönetimin birleştirilmesini ve beynin tamamıyla düşünebilmesini öğrenme egzersizleri ile başarılabileceğine inanıyoruz. Akademik talimatların çoğu, en az etkiye sahip eğitim stratejilerinden biri olan öğretmen-eğitmen-öğrenci-dinleyici formatında verilmeye devam etmektedir. Pek az kişi bu yöntem ile en iyi şekilde öğrenebilir. Bunun yerine pek çok kişi somut, deneysel, kendi kendine başlatılan ve gerçek hayattaki öğrenme egzersizlerinin kullanıldığı yöntemlerle en iyi şekilde öğrenmektedir.
Hemşirelikte teorik öğretim, her zaman somut ve gerçek dünyaya dayalı bir öğrenme deneyimine imkan veren eşzamanlı bir klinik uygulama ile birlikte verilmektedir. Bununla birlikte liderlik ve yönetim teorisinin keşfedilmesi, ancak sınırlı bir pratik deneyim sağlayabilir.
Bu nedenle öğrenciler genellikle hemşirelik alanındaki orta ve üst düzey yöneticileri ilk elden gözlemleme konusunda pek az olanağa sahiptir. Bunun sonucunda yeni yöneticiler, ilk yönetim pozisyonuna başlamadan önce çok az becerilerini uygulama fırsatı bulur. Dolayısıyla karar verme süreçlerine deneme yanılma yöntemlerini yansıtırlar. Temsili öğrenme ya da taklit yoluyla öğrenmenin öğrencilere güvenli bir ortamda önemli liderlik ve yönetim kararları verme ve verdikleri kararlardan ders çıkarma imkanı tanıyacağına inanıyoruz.
Sınıflarımızda dersi anlatan ve dersi dinleyen formatından uzaklaşarak yalnızca çok az anlatım yapıyoruz. Sokrates yaklaşımı, vaka çalışması tartışması ve sorun çözme tekrıikleri üzerinde duruyoruz. Öğrencilerimiz deneysel yaklaşıma alıştığında en azimli destekçilerimiz oluyor. Ayrıca deneysel öğrenmeye yönelik bu istek, lisans mezunu hemşirelere verdiğimiz seminerlerde ve çalıştaylarda görüyoruz. Deneysel öğrenme, yönetim ve liderlik teorisinin uygulanmasına imkan verir ve daha da önemlisi, didaktik materyalin korurırnasını kolaylaştırır. Bu eğitim yaklaşımı konusunda tamamladığımız araştırma, bu bulguları desteklemektedir.
Pek çok liderlik ve yönetim text mevcut olmakla beraber kitabımız, liderlik ve yönetimin bir arada ele alınması ihtiyacını ve deneysel yaklaşımı kullanma ihtiyacını karşılamaktadır. Çeşitli sağlık hizmet kurumlarından alınan 259 öğrenme egzersizi ve çok çeşitli öğrenme modelleri, okuyuculara teoriyi uygulamak için pek çok olanak vererek öğrenmenin içselleştirilmesini sağlıyor. Birinci bölümde, deneysel öğrenme egzersizlerinin kullanımına ilişkin ilkeler sunuyoruz. Textin tamamlaması/desteklenmesi açısından okuyuculara bu ilkeleri kullanmalarını şiddetle öneriyoruz.
TEXTİN DÜZENLENMESİ
Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri (Leadership Roles and Management Functions in Nursing) kitabının ilk baskısı, sorun çözme ve eleştirel düşünmeye odaklanarak liderlik ve yönetime ilişkin ortak öğeleri sunmuştur. Bu sekizinci baskı, bir dizi gerçek hayattaki senaryolar ile birleştirilmiş güçlü bir teorik içerikte dengeli bir sunum yapan örnek olayları içermektedir. Bu baskıya, sorun çözme öğesini daha fazla güçlendirecek 19 yeni öğrenme egzersizi eklenmiştir. 46 tanesi yeni olan yaklaşık 200 kutu, şekil ve tablo okuyucuların önemli kavramları görselleştirmesine yardımcı olmaktadır.
Editör önerileri doğrultusunda bazı içerikler eklenmiş ve çıkarılmıştır. Kitaptaki dengeli yönetim içeriği korunarak liderlik bileşeninin güçlendirilmesi amaçlanmıştır. Amerikan Hemşirelik Kolejleri Birliği- AHOB (American Association of Colleges of Nursing- AACN) Profesyonel Hemşirelik Uygulaması için Lisans Eğitiminin Esasları/Temel İlkeleri (Essentials of Baccalaureate Education far Professional Nursing Practice) (2008); AHOB Hemşirelik Yüksek Lisans Eğitiminin Esasları (Essentials of Master’s Education in Nursing) (2011); Amerikan Yönetici Hemşireler Örgütü-AYHÖ (American Organization of Nurse Executives-AONE) ve Hemşireler için Kalite ve Güvenlik Eğitimi- HKGE (Quality and Safety Education for Nurses­OSEN) Yetkinlikleri doğrultusunda bölümlere yönelik genel bakış kısmı (s. 15-22) eklenmiştir. Bu genel bakış bölümü, her bölümdeki içeriğin bir yönetici hemşire olarak uygulama için lisans ve yüksek lisans eğitiminin esasları olarak tanımlanan içerikten nasıl yararlandığını ya da katkıda bulunduğunu göstermektedir.
Ayrıca önceki baskıların güçlü yönleri korunarak yönetici/lider hemşirelere kısıtlı kaynakların ve gelişen teknolojinin olduğu bu dönemde uygulama sırasında karşılaştıkları sorunlara ilişkin içerik ve egzersizler verilmiştir. Sekizinci baskı, didaktik/eğitici materyalin doğruluğunu sağlamak için modern araştırmalar ve teoriler de içermektedir.
Ünite I, karar verme, sorun çözme ve eleştirel düşünme becerilerine bir temel teşkil ederken textde sunulan yönetim-liderlik sorunlarını ele almak için gereken yönetim ve liderlik becerilerine de değinmektedir. Ünite II, liderlik ve yönetimde karar vermenin anahtar bileşenleri olarak gördüğümüz etik, hukuk kavramını ve savunuculuk konularını kapsamaktadır. Kalan üniteler planlama, organizasyon, istihdam, yönlendirme ve kontrol süreçleri kullanılarak düzenlenmiştir.
Çeviri Editörlerinin Önsözü
Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri Teori ve Uygulama
Bir iletişim ve bilişim çağı olan günümüzde sağlık, hemşirelik ve yönetim bilimlerindeki, teknoloji ve yöntemlerdeki hızlı değişimler hemşireleri, yönetici hemşireleri ve akademisyen hemşireleri; sağlık hizmetleri ve yönetim alanında daha fazla bilgi ve beceri sahibi olmaya, bir değişim ajanı, bir takım üyesi, bir öncü ve bir lider olmaya zorlamaktadır. Dolayısıyla yönetici hemşirelere burada çok fazla görev düşmektedir. Çünkü onlar yönetim görevi üstlendikleri bir sağlık kurumuna ya da bir eğitim kurumunda özel bir kurumda hem hastaların hem çalışanlarının refahı ve mutluluğundan sorumludurlar. Yöneticiler, sorun çözme, karar verme, eleştirel düşünebilme, yasa ve yasal düzenlemelere hakim olma ve kullanabilme, stratejik ve operasyonel planlama yapma ve karar verme, değişimi ve zamanı yönetme, takım oluşturma ve yönetme, finansal durumu koordine edebilme, kariyer yönetimi, örgütsel kültür ve yapılanma, insan gücü planlama ve programlama, olumlu bir çalışma ve motivasyon ortamı oluşturma, etkili iletişim becerilerini kullanma, yetki devri, çatışmaları yönetebilme, insan kaynaklarını yönetme, toplu sözleşme, pazarlık ve sendikalaşma, performans değerlendirme, zor insanlarla baş etme, kalite yönetimi ve hasta güvenliği, hasta bakımını etkili şekilde yönetme, hasta haklarını savunma ve hastaların savunuculuğu konularına hakim olmak durumdadırlar. Bu doğrultuda gelecekte bir hemşire ya da yönetici hemşire, akademisyen hemşire olacak olan öğrenci hemşirelerin lisans eğitimleri sırasında tüm bu konuları öğrenmesi gerekmektedir.
Hemşireliğin herhangi bir alanında ve özellikle hemşirelikte yönetim alanında hem lisans hem de lisansüstü eğitim gören tüm hemşirelik öğrencilerine, hemşirelere ve yönetici hemşirelere farklı bir ülkedeki hemşirelik hizmetleri yönetimine ilişkin konuları sunan bu kitap, farklı uygulama örnekleri, kanıt düzeyindeki araştırmaları, öğrenme egzersizleri ve geniş konu içeriği sunmakta, farklı bir bakış açısı getirmektedir. Ayrıca hemşirelikte yönetim alanında dilimize çevrilen ilk kitap olması da kitabın önemini ortaya koyarken, bu alanda Türkçe yayın boşluğunun doldurulmasına da katkı sağlamaktadır.
Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri Teori ve Uygulama adlı bu kitabın bölümlerinin çevirilerini yapan değerli yazarlara göstermiş oldukları özveri ve emek için teşekkür ediyoruz.
Nobel Tıp Kitabevleri Yöneticilerine ve kitabın basım sürecini büyük bir özveri ve titizlikle yürüten ve her zaman desteğini hissettiğimiz Hakkı Çakır’a teşekkür ederiz.
Hazırlanma ve çeviri sürecinde katkı sağlayan herkese teşekkür ederiz. Her konuda her zaman desteğini hissettiğimiz ailelerimize teşekkür ederiz. Sevgi ve Saygı ile …
Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri Teori ve Uygulama
Prof. Dr. Ayşe Nefise BAHÇECİK
Prof. Dr. Havva ÖZTÜRK
Ekim 2017